![]() |
«TASDIQLAYMAN» Akademik ishlar boʻyicha prorektor I. Gʻ. Mamajonov ________________________ «____»________________ 2025-yil |
Mumtoz poetika asoslari
fani boʻyicha sillabus
1. Umumiy maʼlumotlar
| Akademik daraja | bakalavr | Taʼlim yoʻnalishi | 60230100 - Filologiya va tillarni oʻqitish | |||
| Oʻqish davomiyligi (yil) | 4 | Semestr | 3 | |||
| Fan nomi | Mumtoz poetika asoslari | Fan kodi | MPA2306 | |||
| Taʼlim shakli | kunduzgi | Fan turi | tanlov | |||
| Taʼlim tili | Oʻzbek | Modulning davomiyligi | 15 hafta | |||
| Fanga ajratilgan kredit | ECTS: 6 | Baholash shakli |
oraliq: yozma joriy: amaliy mashgʻulot yakuniy: test |
|||
| Ajratilgan akademik soat hajmi | 180 | Auditoriya soatlari taqsimoti | maʼr | amal | sem | |
|
90 (aud) |
90 (must) |
30 | 30 | 30 | ||
2. Fan maqsadi
“Mumtoz poetika asoslari” fanini oʻqitishdan maqsad talabalarga Sharq mumtoz poetikasi asoslari va mumtoz poetika tarkibiga kiruvchi ilm hoyi segona – ilmlar uchligini tashkil etadigan ilmi aruz, ilmi qofiya hamda ilmi badeʼ doirasida dastlabki bilimlar shakllantirish, aruzda hijo, rukn, bahr tushunchalari va ularning turlari, talabalarda mumtoz lirik asarlar vaznini aniqlashga oid bilim va koʻnikmalar shakllantirish, mumtoz poetikada qofiya va radif, qofiya turlari, badiiy sanʼatlar va ularning sheʼriyatda tutgan oʻrni, shoir badiiy mahoratini ochib berishda badiiy sanʼatlarning oʻrni, badiiy sanʼatlarni aniqlay olish boʻyicha ilmiy-nazariy maʼlumot berishdan iborat.
3. Fanni oʻzlashtirish uchun zarur boshlangʻich bilimlar
1. Boshlangʻich bilimlar talab etilmaydi.
4. Taʼlim natijalari
4.1. Bilimlar jihatidan:
- – mumtoz poetikaning zaruriy maʼlumotlari majmuasi (aruzga oid terminlar, qofiya, radif, badiiy sanʼatlar, mumtoz lirik asarlarni poetik tahlil qilish usullari va boshqalar) haqida bilimga ega boʻlish,
- – talabalarning mantiqiy fikrlashga, toʻgʻri xulosa chiqarishga, poetik bilimlarini oshirishga xizmat qiluvchi bilimlar majmuyiga ega boʻlishi;
- – shakl, mavzu va gʻoyaning mohiyati bilan tanishtirishga koʻmaklashish;
- – ilgʻor tajribalarni oʻzlashtirish va amaliyotda qoʻllash, innovatsion faoliyatni amalga oshirish jarayonlarini loyihalashtirish uchun zarur boʻlgan zamonaviy texnologiyalarni qoʻllay olish;
- – nazariy bilimlar, amaliy koʻnikmalar, mantiqiy fikrlash, ilmiy xulosalash, poetik tahlil koʻnimalarini oshirish hamda ilmiy dunyoqarashni shakllantirishi lozim. Yangi ro'yxat saqlandi
4.2. Koʻnikmalar jihatidan:
- - Jamoada ishlash, kasbga oid mustaqil va tanqidiy fikrlash, muloqot madaniyati koʻnikmalariga ega boʻladi;
- - Mumtoz adabiyot durdonalarini mukammal oʻrganish orqali talabaning badiiy tafakkurini takomillashtirish;
- - Fan boʻyicha topshiriqlarni vaqtida bajarish, jamlash va taqdim etish koʻnikmalariga ega boʻladi;
- - Berilgan topshiriqlar boʻyicha mustaqil va guruhda ishlash, topshiriqni aniq uslubiyot asosida bajarish va uni taqdim etish koʻnikmalariga ega boʻladi. Yangi ro'yxat saqlandi
5. Fan mazmuni
5.1. Maʼruza mashgʻulotlari mazmuni
| № | Mavzu va rejalar | soatlar hajmi |
|---|---|---|
| 1. |
Mumtoz poetika haqida umumiy ma’lumot. Balog‘at ilmi
|
2 |
| 2. |
Aruz tizimi haqida umumiy ma’lumot. Aruzning nazariy asoslari
|
2 |
| 3. |
Aruzda rukn va bahr tushunchasi haqida ma’lumot
|
2 |
| 4. |
Musta’mal bahrlar. Bir xil asliy ruknlardan tarkib topgan bahrlar. Ramal bahri
|
2 |
| 5. |
Hazaj bahri vaznlari. Ruboiy vaznlari. Axrab va axram shajarasi
|
2 |
| 6. |
Rajaz, mutaqorib va komil bahrlari
|
2 |
| 7. |
Turli asliy ruknlar va ularning tarmoqlaridan tarkib topgan bahrlar. Sari’ va xafif bahrlari.
|
2 |
| 8. |
Mujtass va muzori’ bahrlari
|
2 |
| 9. |
Mumtoz adabiyotda adabiy turlar va she’r nav’lari. Baytli she’r shakllari.
|
2 |
| 10. |
G‘azal va uning turlari. Mustazod janri.
|
2 |
| 11. |
Bandli she’r shakllari. Musammatlarning shakliy xususiyatlari.
|
2 |
| 12. |
Ham bayt, ham bandga asoslangan she’r shakllari
|
2 |
| 13. |
Kichik lirik janrlar
|
2 |
| 14. |
Ilmi badi’ yoki badiiy san’atlar talqini
|
2 |
| 15. |
Ilmi qofiya haqida ma’lumot
|
2 |
| Jami | 30 | |
5.2. Amaliy mashgʻulotlar mazmuni
| № | Mavzu va rejalar | soatlar hajmi |
|---|---|---|
| 1. |
Mumtoz poetikaning vujudga kelishi va ilmi balog‘a haqida umumiy ma’lumot
|
2 |
| 2. |
Aruzning asosiy birliklari. Bo‘g‘in va hijo tushunchalari
|
2 |
| 3. |
Aruzda rukn va bahr tushunchasi. Vasl, imola va taslim hodisalari
|
2 |
| 4. |
Ramal bahri va uning musamman vaznlari
|
2 |
| 5. |
Hazaj bahri va uning musamman vaznlari
|
2 |
| 6. |
Ruboiy vaznlari. Hazajning axrab shajarasi
|
2 |
| 7. |
Rajaz bahri vaznlari
|
2 |
| 8. |
Mutadorik va komil bahrlari
|
2 |
| 9. |
Sari’ va xafif bahrlari
|
2 |
| 10. |
Muzori’, munsarih bahrlari va ularning vaznlari
|
2 |
| 11. |
Mumtoz adabiyotda adabiy turlar va she’r nav’lari. Baytli she’r shakllari
|
2 |
| 12. |
G‘azal va uning turlari
|
2 |
| 13. |
Qasida va mustazod
|
2 |
| 14. |
Bandli she’r shakllari va ularning turlari
|
2 |
| 15. |
Musammatlarning shakliy xususiyatlari
|
2 |
| Jami | 30 | |
5.3. Seminar mashgʻulotlari mazmuni
| № | Mavzu va rejalar | soatlar hajmi |
|---|---|---|
| 1. |
Asliy va tarmoq ruknlar. Bahrlar va ularning tuzilishi
|
2 |
| 2. |
Ramal bahrining musaddas vaznlari
|
2 |
| 3. |
Hazaj bahrining musaddas vaznlari
|
2 |
| 4. |
Ruboiy vaznining axram shajarasi
|
2 |
| 5. |
Mutaqorib bahri vaznlari
|
2 |
| 6. |
Mujtass bahri vaznlari
|
2 |
| 7. |
Mumtoz aruzshunoslik asoslari
|
2 |
| 8. |
Ham bayt, ham bandga asoslangan she’r shakllari
|
2 |
| 9. |
Tarji’band va tarkibband janrlari
|
2 |
| 10. |
Masnaviy va soqiynoma janrlari
|
2 |
| 11. |
Badiiy san’atlar tasnifi. Lafziy san’atlar
|
2 |
| 12. |
Ma’naviy san’at turlari
|
2 |
| 13. |
Mushtarak san’atlar haqida
|
2 |
| 14. |
Mumtoz adabiyotda qofiya turlari
|
2 |
| 15. |
Radif va hojib
|
2 |
| Jami | 30 | |
Laboratoriya mashgʻulotlari uchun mavzu kiritilmagan yoki ushbu sillabusda Laboratoriya oʻtish nazarda tutilmagan
6. Mustaqil taʼlim topshiriqlari
| № | Mavzu |
|---|---|
| 1. |
XX asr ikkinchi yarmi namoyondalari g‘azallarini qofiya turlariga ko'ra va kompozitsion tahlil etish, taqdimot tayyorlash |
| 2. |
Habibiy “Devon”idan o’rin olgan g'azallardan beshtasini vazniy tahlil qiling |
| 3. |
Chustiy g‘azallari asosida tahlil |
| 4. |
Erkin Vohidov g'azallari orasidan ishqiy g’azallardan uchtasini yod oling |
| 5. |
Abdulla Oripov g‘azallaridan ikkitasini yod oling |
| 6. |
Alisher Navoiy “Xamsa”si tarkibidagi dostonlarni vazniy va badiiy san’atlar nuqtayi nazaridan qiyosiy tasniflang. “Farhod va Shinn'' dostoni va “Layli va Majnun ’ dostonlari misolida |
| 7. |
Chustiyning “Sadoqat gullari" devonini o‘qib, janriy tahlil qiiing |
| 8. |
Lutfiyning “Xoh inon, xoh inonma” g‘azalini yodlab vazniy tahlil qiling |
| 9. |
Navoiyning “Kelmadi” radifli g‘azalini ilmlar uchligi asosida tasniflash |
| 10. |
Atoyining “Ul sanamkim” g‘azalini poetik tahlil eting |
| 11. |
Gadoyining “Sanga” radifli g‘azalini yod oling va kompozitsion tahlil eting |
| 12. |
Furqatning “Surmadin ko‘zlar qaro” g'azalini ilmlar uchligi asosida tasniflash |
| 13. |
Navoiy muxarnmaslaridan bittasini yodlang |
| 14. |
Uvaysiy chistonlaridan ikkitasini yod oling |
| 15. |
Bobur ruboiylaridan to’rttasini yodlang va poetik tahlil eting |
7. Foydalanilgan adabiyotlar:
7.1. Asosiy adabiyotlar
- 1. Болтабоев Ҳ. Шарқ мумтоз поэтикаси. Манба ва талқинлар. – Тошкент: Ўзбекистон миллий энциклопедияси, 2006.
- 2. Yusupova D. Aruz va mumtoz poetikaga kirish. – Тoshkent: Akademnashr, 2020.
7.2. Qoʻshimcha adabiyotlar
- 1. Болтабоев Ҳ. Мумтоз сўз қадри. – Тошкент: Адолат, 2004.
- 2. Орзибеков Р. Лирикада кичик жанрлар. – Тошкент: Ғафур Ғулом номидаги адабиёт ва санъат, 1976.
- 3. Rahmonova Sh. ХХ asr ikkinchi yarmi o‘zbek she’riyatida aruz tizimi. Monografiya. – T.: O‘zbekiston xalqaro islom akademiyasi” nashriyot-matbaa birlashmasi, 2021.
7.3. Axborot manbaalari
- 1. file:///C:/Users/BESTmusic/Downloads/819.pdf
- ziyo.uz.com
Axborot resurs markazi boshligʻi ______________ G. Qodirova
8. Fanni baholash mezoni va rejasi
8.1. Talabalar bilimini baholash turlari
Mazkur fandan talabalar bilimini baholashda uchta nazorat turidan foydalaniladi. Joriy baholash (JB), oraliq imtixon (OI), yakuniy imtixon (YaI)
Joriy baholash (JB). Ushbu nazorat turi semestr davomida toʻplanib boriladi va quyidagilardan tarkib topadi:
- Workshop. Talabaning mashgʻulotlarda faolligi va unga berilgan savollarga bergan javobi baholanib boriladi;
- Mustaqil ish. Fanning xususiyatidan kelib chiqib, talaba yakka yoki mini guruhlarga boʻlingan holda berilgan vazifalarni taqdimot / media / hisobot / dastur koʻranishida himoya qiladi;
- Vazifa / topshiriqlar. Har bir talaba individul tarzda oʻqituvchi tomonidan berilgan muammoli vaziyat / masala / topshiriqlarni taqdimot / hisobot / dastur koʻrinishida oldindan fan oʻqituvchi bergan namuna asosida bajaradi;
- Davomat. Talabaning dars mashgʻulotlariga qatnashganlik ulushidan kelib chiqib baholanadi.
Oraliq imtihon (OI). Ushbu nazorat turi semestrning (8-haftasida) belgilangan kun davomida oʻtkaziladi. Fan oʻqituvchisi oraliq imtihon shakli va oʻtkazish tartibi toʻgʻrisida talabalarni fan modulini dastlabki darslarida xabardor qiladi.
Yakuniy imtihon (YI). Modul yakunlangandan soʻng yakuniy imtixonlar haftasida test shaklda olinadi. Unda quyidagilar aks etadi:
8.2. Talabalar bilimini baholash mezoni
| № | Nazorat turlari | Izoh | Ball | Oʻtkazilish vaqti (boshlanishi – tugashi) |
|---|---|---|---|---|
| Joriy baholash (JB) | ||||
| 1. | Workshop | Talabaning interfaolligi, mashgʻulotlarda ishtiroki | 5 | 3-13-hafta(lar) davomida |
| 2. | Mustaqil ish | Taqdimot / media / hisobot / dastur shakllarda amalga oshiriladi | 10 | 1-13-hafta(lar) davomida |
| 3. | Vazifa / topshiriqlar | Taqdimot / hisobot / dastur koʻrinishida rasmiylashtiriladi | 10 | 1-13-hafta(lar) davomida |
| 4. | Davomat | Talabaning amaliy dars mashgʻulotlariga qatnashganlik ulushidan kelib chiqib baholanadi. | 15 | 1-13-hafta(lar) davomida |
| Jami | 40 | |||
| Oraliq imtihon (OI) | ||||
| 1. | Yozma | Oraliqqacha oʻtilgan mavzular yuzasidan tayyorlangan. | 20 | 8-hafta |
| Jami | 20 | |||
| Yakuniy imtihon (OI) | ||||
| 1. | Test | Oʻtilgan mavzular yuzasidan testlar | 40 | Oʻquv jarayoni tugagandan soʻng |
| Jami | 40 | |||
| Hammmasi | 100 | |||
8.3. Qoʻqon universitetida baholash tavsifi
| Baho | Foiz | GPA |
|---|---|---|
| A+ | 95-100 | 4.5 |
| A | 90-94 | 4.0 |
| B+ | 80-89 | 3.5 |
| B | 70-79 | 3.0 |
| C+ | 65-69 | 2.5 |
| C | 60-64 | 2.0 |
| F | 0-59 | 0 |
Izoh: Talaba 0-59 oraligʻida oʻzlashtirish koʻrsatkichiga yoki bir fanning 1/3 qismiga sababsiz qatnashmasa oʻqiyotgan semestrida mazkur fandan oʻzlashtirmagan (feyl), akademik qarzdor hisoblanadi. Oʻzlashtirilmagan fanlarni qayta oʻzlashtirish uchun talaba oʻrnatilgan tartibda fan oʻqituvchisi tomonidan berilgan topshiriqlarni bajarishi zarur.
Talabaning fan boʻyicha oʻzlashtirish koʻrsatkichini nazorat qilishda quyidagi mezonlar tavsiya etiladi:
a) aʼlo (A, A+) baho olish uchun talabaning bilim darajasi quyidagilarga javob berishi lozim:
- fanning moxiyati va mazmunini toʻliq yorita olsa;
- fandagi mavzularni bayon qilishda ilmiylik va mantiqiylik saqlanib, ilmiy xatolik va chalkashliklarga yoʻl qoʻymasa;
- fan boʻyicha mavzu materiallarining nazariy yoki amaliy ahamiyati haqida aniq tasavvurga ega boʻlsa;
- fan doirasida mustaqil erkin fikrlash qobiliyatini namoyon eta olsa;
- berilgan savollarga aniq va loʻnda javob bera olsa;
- konspektga puxta tayyorlangan boʻlsa;
- mustaqil topshiriqlarni toʻliq va aniq bajargan boʻlsa;
- fanga tegishli qonunlar va boshqa meʼyoriy-xuquqiy xujjatlarni toʻliq oʻzlashtirgan boʻlsa;
- fanga tegishli mavzulardan biri boʻyicha ilmiy maqola chop ettirgan boʻlsa;
- tarixiy jarayonlarni sharxlay bilsa;
b) yaxshi (B, B+) baho olish uchun talabaning bilim darajasi quyidagilarga javob berishi lozim:
- fanning moxiyati va mazmunini tushungan, fandagi mavzularni bayon qilishda ilmiy va mantiqiy chalkashliklarga yoʻl qoʻymasa;
- fanning mazmunini amaliy ahamiyatini tushungan boʻlsa;
- fan boʻyicha berilgan vazifa va topshiriqlarni oʻquv dasturi doirisida bajarsa;
- fan boʻyicha berilgan savollarga toʻgʻri javob bera olsa;
- fan boʻyicha konspektini puxta shakllantirgan boʻlsa;
- fan boʻyicha mustaqil topshiriqlarni toʻliq bajargan boʻlsa;
- fanga tegishli qonunlar va boshqa meʼyoriy xujjatlarni oʻzlashtirgan boʻlsa.
c) qoniqarli (C, С+) baho olish uchun talabaning bilim darajasi quyidagilarga javob berishi lozim:
- fan xaqida umumiy tushunchaga ega boʻlsa;
- fandagi mavzularni tor doirada yoritib, bayon qilishda ayrim chalkashliklarga yoʻl qoʻyilsa;
- bayon qilish ravon boʻlmasa;
- fan boʻyicha savollarga mujmal va chalkash javoblar olinsa;
- fan boʻyicha matn puxta shakllantirilmagan boʻlsa.
d) quyidagi hollarda talabaning bilim darajasi qoniqarsiz (F) baho bilan baholanishi mumkin:
- fan boʻyicha mashgʻulotlarga tayorgarlik koʻrilmagan boʻlsa;
- fan boʻyicha mashgʻulotlarga doir xech qanday tasavvurga ega boʻlmasa;
- fan boʻyicha matnlarni boshqalardan koʻchirib olganligi sezilib tursa;
- fan boʻyicha matnda jiddiy xato va chalkashliklarga yoʻl qoʻyilgan boʻlsa;
- fanga doir berilgan savollarga javob olinmasa;
- fanni bilmasa.
9. Imtihonga qoʻyilgan talab va koʻrsatmalar
|
1. Talaba imtihon nazorati qoidalarini buzgan hollarda, mazkur fandan imtihon bali bekor qilinishi haqida ogohlantiriladi. 2. Komissiya aʼzosi imtihon boshlanishini eʼlon qilgunga qadar imtihon varagʻini ochish taʼqiqlanadi. 3. Talaba uyali yoki boshqa aloqa vositalari, gadjetlarni oʻchirib, komissiya aʼzosi koʻrsatmasiga binoan oʻzidan uzoqlikda saqlashi shart. Kitob, manuskript, daftar va boshqa koʻmaklashuvchi materiallardan foydalanish mumkin emas. 4. Talabalar bir-biri bilan gaplashishi, imtihon varaqlarini koʻrsatishi, koʻchirtirishi, boshqalarni chalgʻitishi maʼn etiladi. |
5. Oziq-ovqat va ichimliklarni auditoriyaga olib kirishi mumkin emas. Shifokor koʻrsatmasiga binoan dori-darmon, kichik idishdagi suv bundan mustasno. 6. Auditoriyadan ruxsatsiz chiqish mumkin emas. Xususan, imtihonning birinchi va oxirgi 10 minutida auditoriyadan chiqish taʼqiqlanadi. Talaba imtihon varaqasini muddatidan oldin topshirib chiqib ketgan holatda qayta auditoriyaga qoʻyilmaydi. 7. Komissiya aʼzosi imtihon tugashini eʼlon qilganidan soʻng, talaba yozishni toʻxtatadi va imtihon varaqlari yigʻilgunga qadar auditoriyani tark etmaydi. |
10. Fan oʻqituvchisi toʻgʻrisida maʼlumot
| Mualliflar: | |
|---|---|
| Elektron pochta: | |
| Tashkilot va kafedra: | Qoʻqon universiteti Andijon filiali, Oʻzbek va rus filologiyasi kafedrasi |
| Taqrizchilar: | |
| Talabalarni erkin qabul qilish kuni: | Chorshanba-Payshanba, soat 15:00 – 16:00, ______ – xona. |
Sillabus Universitet Kengashining 2025 yil __________________ - sonli yigʻilish bayoni bilan tasdiqlangan.
Sillabus “Oʻzbek va rus filologiyasi” kafedrasining 202____ yil ______________________ - sonli yigʻilish bayoni bilan maʼqullangan.
|
(imzo) Gʻ. Xolbutayev Akademik ishlar departamenti boshligʻi |
(imzo) S. Dadabayev Fakultet dekani |
(imzo) F. K. Xabibullayeva Kafedra mudiri |
(imzo) Kiritilmagan Fan oʻqituvchisi |
